'કોઈ રાજીખુશીથી માલદા છોડતું નથી'

7 મી ફેબ્રુઆરી, 2021 ના ​​રોજ સવારે 10.30 વાગ્યે રેહના બીબીએ તેમના પતિ અનસ શેખને ફોન કર્યો પણ લાગ્યો નહિ ત્યારે તેમને ખાસ ચિંતા નહોતી. બેએક કલાક પહેલા જ તેઓ બંનેની વાત થઈ હતી. રેહાના કહે છે, "તેમના (અનસના) દાદી તે દિવસે સવારે મૃત્યુ પામ્યા હતા." અને એ સમાચાર આપવા રેહનાએ સવારે  9 વાગ્યે તેમના પતિને ફોન કર્યો હતો.

પશ્ચિમ બંગાળના માલદા જિલ્લાના ભાગબનપુર ગામમાં એક ઓરડીની ઝૂંપડીની બહાર બેઠેલા  33 વર્ષના  રેહના કહે છે, “તેઓ  અંતિમવિધિ માટે અહીં આવી  શકે તેમ ન હતું. તેથી તેમણે મને દફન સમયે વિડિઓ કોલ કરવા કહ્યું." અનસ 1700 કિલોમીટરથી વધુ દૂર - ઉત્તરાખંડના ગઢવાલ પર્વતોમાં - હતા. જ્યારે રેહનાએ તેમને બીજી વખત ફોન કર્યો, ત્યારે કોલ  લાગ્યો જ નહિ.

તે દિવસે રેહનાના બે ફોન કોલ્સ વચ્ચે ઉત્તરાખંડના ચમોલી જિલ્લામાં આફત સર્જાઈ હતી. નંદા દેવી ગ્લેશિયર (હિમનદી) નો એક ભાગ તૂટી પડ્યો હતો અને તેને કારણે અલકનંદા, ધૌલી ગંગા અને ઋષિ ગંગા નદીઓમાં ભારે પૂરની શરૂઆત થઈ ગઈ  હતી. ભારે પૂરના કારણે નદી કાંઠાનાં ઘરો પાણીમાં વહી ગયા હતા અને આ ક્ષેત્રના હાઇડ્રોપાવર પ્લાન્ટ  (જળવિદ્યુત પરિયોજના) માં કામ કરતા શ્રમિકો સહિત ઘણા લોકો ફસાયેલા હતા.

અનાસ તેમાંના એક હતા. પણ રેહનાને કંઈ ખ્યાલ જ નહોતો. તેમણે તેમના પતિને ઘણી વાર ફોન કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. તેમને ચિંતા થવા માંડી અને થોડી વારમાં તો તેમની  ચિંતાનું સ્થાન ગભરાટે લીધું. તેઓ આંખમાં આંસુ સાથે કહે છે, "હું વારંવાર ફોન કરતી રહી. બીજું શું કરવું એની મને કંઈ ખબર નહોતી પડતી."

ચમોલીથી આશરે 700 કિલોમીટર દૂર હિમાચલ પ્રદેશના કિન્નૌરમાં અનસના નાના ભાઈ અકરમે ટીવી પર સમાચાર જોયા. તેઓ કહે છે, “પૂરનું સ્થળ મારા ભાઈ કામ કરતા હતા ત્યાંથી ખાસ  દૂર નહોતું. મને ખરાબમાં ખરાબ બન્યું હોવાની આશંકા સતાવવા લાગી."

બીજા દિવસે 26 વર્ષના અકરમ કિન્નૌર જિલ્લાના ટપરી ગામથી બસ પકડી  રૈની (રૈની ચાક લતા ગામ નજીક) જવા રવાના થયા,અનસ કામ કરતા  હતા તે ઋષિ ગંગા હાઇડલ પ્રોજેક્ટ સ્થળ ચમોલીમાં  રૈની ખાતે જ છે . નેશનલ ડિઝાસ્ટર રિસ્પોન્સ ફોર્સ (રાષ્ટ્રીય હોનારત રાહત દળના સભ્યો) બચી ગયેલા લોકોની શોધ કરી રહ્યા હતા . “હું કોઈ એક વ્યક્તિને મળ્યો જે મારા ભાઈ સાથે કામ કરતા હતા. 57 ના જૂથમાંથી તેઓ એકલા જ બચ્યા હતા. બાકીના બધા વહી ગયા હતા."

અકરમે  ચમોલીથી રેહનાને ફોન કર્યો, પરંતુ રેહનાને આ સમાચાર આપવાની તેમની હિંમત ન થઈ શકી. તેઓ કહે છે, “મારે અનસના આધારકાર્ડની નકલની જરૂર હતી, તેથી મેં રેહનાને તે મોકલવાનું કહ્યું. તેઓ (રેહના) તરત જ સમજી ગયા કે મારે શા માટે તેની જરૂર હતી. મારે પોલીસને મારા ભાઇ વિશે જાણ કરવાની હતી, જો કદાચ તેમનો મૃતદેહ મળી આવે  તો...."

35 વર્ષના અનસ ઋષિ ગંગા પાવર પ્રોજેક્ટની હાઇ-વોલ્ટેજ ટ્રાન્સમિશન લાઇન પર લાઇનમેન તરીકે કામ કરતા હતા. તેઓ મહિને  22000 રુપિયા કમાતા. માલદાના કાલીયાચક -ત્રીજા બ્લોકના તેમના ગામના મોટાભાગના માણસોની જેમ તેઓ  પણ 20 વર્ષના હતા ત્યારથી કામ માટે સ્થળાંતર કરી રહ્યા હતા, દર વર્ષે ફક્ત થોડા દિવસો માટે જ ઘેર પાછા ફરતા હતા .  લાપતા થયા પહેલા  તેઓ  13 મહિનામાં ફક્ત એક જ વાર ભાગબનપુર આવ્યા  હતા.

પશ્ચિમ બંગાળમાં વિધાનસભાની ચૂંટણીને  થોડા જ દિવસો બાકી છે, પરંતુ નીરજને મત આપવાની તક ગુમાવવાનો રંજ  નથી. તેઓ કહે છે, "વાસ્તવિક પરિસ્થિતિમાં કંઈ જ બદલાતું નથી. જ્યારથી મને યાદ છે ત્યારથી અમારા ગામડાના લોકો હંમેશા (કામની શોધમાં) સ્થળાંતર કરતા આવ્યા છે. તે રોકવા અને રોજગાર પેદા કરવા માટે શું કરવામાં આવ્યું? માલદામાં કામ કરતા લોકોના પરિવારો માંડ માંડ ગુજરાન ચલાવી શકે  છે.”

ગુલનુર બીબીના પતિને આનો પૂરેપૂરો ખ્યાલ છે. લગભગ 17400 લોકો (વસ્તી ગણતરી 2011) ની વસ્તી ધરાવતા ભાગબનપુર ગામમાં 35 વર્ષના નિજમિલ શેખ ગામ છોડીને સ્થળાંતર ન કર્યું હોય તેવા ગણ્યાગાંઠ્યા લોકોમાંના એક છે. ગામમાં પરિવારની પાંચ એકર જમીન છે, પરંતુ નિજમિલ લગભગ 30 કિલોમીટર દૂર માલદા શહેરમાં બાંધકામના સ્થળોએ કામ કરે છે. 30 વર્ષના ગુલનાર કહે છે, “તેઓ દિવસના 200-250 રુપિયા કમાય છે, પરંતુ નિયમિત કામ  મળતું નથી. તેઓ ઘણી વાર ખાલી હાથે  ઘેર પાછા ફરે છે.

તાજેતરમાં ગુલનુરની શસ્ત્રક્રિયા પાછળ તેમને 35000 રુપિયાનો ખર્ચ કરવો પડ્યો. તેઓ કહે છે, "તે માટે અમે અમારી થોડી જમીન વેચી દીધી. જો અચાનક કંઈ થાય તો અમારી પાસે પૈસા નથી. અમે બાળકોને ભણાવીશું શી રીતે?” ગુલનુર અને નિજમિલને 6 થી 16 વર્ષની વયના 5 બાળકો - ત્રણ દીકરીઓ અને  બે દીકરા -  છે.

અનસ લાપતા થયા ત્યાં સુધી રેહનાને તેના બાળકોના શિક્ષણની ચિંતા કરવાની જરૂર નહોતી. તેમની પુત્રી નસરીબા અને પુત્ર નસીબ, અનુક્રમે 16 અને 15 વર્ષ, તેમના પિતાએ ઘેર પૈસા મોકલેલા પૈસાથી અભ્યાસ કરી શકતા હતા. રેહના કહે છે, “તેઓ (અનસ) પોતાના માટે ભાગ્યે જ કંઈ રાખતા. તેમણે દૈનિક વેતન પર કામ કરવાથી  શરૂઆત કરી હતી, પરંતુ તાજેતરમાં જ તેઓ કાયમી થયા હતા. અમને તેમના પર ખૂબ ગર્વ હતો. "

રેહના કહે છે ચમોલી દુર્ઘટનાને  બે મહિનાથી વધારે સમય વીતી ગયો  છે, પરંતુ અનસ લાપતા થયાની વાત હજી સ્વીકારી શકાતી નથી. પરિવારને તેમના ભવિષ્ય વિશે વિચારવાનો સમય મળ્યો નથી. અત્યાર સુધી ઘર સાંભાળતા રેહના કહે છે કે તેઓ  ગામમાં આંગણવાડી અથવા આરોગ્યસંભાળ કાર્યકર બની શકે છે. તે જાણે છે કે તેમને નોકરી કરવી પડશે અને તાલીમ લેવી પડશે. તેઓ કહે છે, “હું નથી ઇચ્છતી કે મારા બાળકોના અભ્યાસમાં અવરોધ આવે. તે ચાલુ રાખવા માટે જે કંઈ કરવું પડે તે હું કરીશ."

અનુવાદ: મૈત્રેયી યાજ્ઞિક